„Ale jest też kwe­stia czasu i wyczu­cia. Ni­gdy nie zabie­raj niczego, jeśli nie masz w to miej­sce nic lep­szego do zaofe­ro­wa­nia. Strzeż się ponadto ogo­ła­ca­nia pacjenta, który nie może (jesz­cze) znieść mroź­nego powiewu prawdy. I nie zuży­waj swo­jej ener­gii na prze­ciw­sta­wia­nie się magii reli­gij­nej: abso­lut­nie nie możesz się z nią rów­nać. Pra­gnie­nie reli­gii jest zbyt silne, bo jego korze­nie tkwią zbyt głę­boko, kul­tu­rowe wzmoc­nie­nia reli­gii są zbyt potężne.”

„Na błędy poznaw­cze spo­wo­do­wane nie­ade­kwat­no­ścią tłu­ma­cze­nia z obrazu na język i odwrot­nie nakła­dają się błędy wyni­ka­jące z nasta­wień, prze­ko­nań i wyobra­żeń odbiorcy. Znie­kształ­camy obli­cze innych, wtła­cza­jąc je w nasze ulu­bione kon­cep­cje i gestalty. Pięk­nie pisze o tym Pro­ust:

„Pozór fizyczny widzia­nej osoby wypeł­niamy wszyst­kimi poję­ciami, które mamy o niej; a w ogól­nym kształ­cie, jaki sobie two­rzymy, poję­cia te mają z pew­no­ścią naj­więk­szy udział. W końcu wydy­mają tak dokład­nie policzki, tak ści­śle pokry­wają się z linią nosa, tak sku­tecz­nie bar­wią dźwięk głosu, jak gdyby ów głos był jedy­nie prze­zro­czy­stą powłoką, iż za każ­dym razem, kiedy widzimy tę twarz i sły­szymy ten głos, odnaj­du­jemy te wła­śnie poję­cia, sły­szymy je””

„Za każ­dym razem, kiedy widzimy tę twarz… odnaj­du­jemy… wszyst­kie [wła­sne] poję­cia, które mamy o niej…” – te słowa są klu­czem do zro­zu­mie­nia wielu nie­po­wo­dzeń w związ­kach.”

„Oprócz moich odczuć inte­re­so­wało mnie bar­dzo, co oni myśleli na temat tej sesji, jakie były ich ukryte życze­nia i motywy postę­po­wa­nia. Przy­pu­śćmy, że za rok każde z nas napi­sa­łoby wspo­mnie­nia o tej wspól­nie spę­dzo­nej godzi­nie. Czy nasze opisy byłyby podobne? Podej­rze­wam, że żadne z nas, czy­ta­jąc rela­cję dru­giego, nie roz­po­zna­łoby, że cho­dzi o tę wła­śnie sesję. Ale dla­czego za rok? Przy­pu­śćmy, że opi­sa­li­by­śmy ją za tydzień lub nawet chwilę po jej ukoń­cze­niu? Czy moż­liwe byłoby uchwy­ce­nie jakiejś praw­dzi­wej, obiek­tyw­nej histo­rii tej sesji?

Nie jest to błahe pyta­nie. Pacjenci, opo­wia­da­jąc nam o sobie, doko­nują pew­nego wyboru danych doty­czą­cych dawno minio­nych wyda­rzeń. Na pod­sta­wie tych danych tera­peuci ruty­nowo rekon­stru­ują ich życie i są prze­ko­nani, że dzięki nim mogą okre­ślić główne wyda­rze­nia z wcze­snego dzie­ciń­stwa, praw­dziwą naturę związku pacjenta z rodzi­cami, praw­dziwą naturę związ­ków mię­dzy rodzi­cami i mię­dzy rodzeń­stwem, sys­tem funk­cjo­no­wa­nia rodziny, wewnętrzne reak­cje pacjenta na urazy wcze­snego okresu życia, istotę dzie­cię­cych i mło­dzień­czych przy­jaźni.

Ale czy można tego doko­nać? Czy tera­peuci, histo­rycy lub bio­gra­fo­wie potra­fią ade­kwat­nie zre­kon­stru­ować czy­jeś życie, skoro nawet nie można uchwy­cić praw­dzi­wej rze­czy­wi­sto­ści jed­nej godziny? Kilka lat temu prze­pro­wa­dzi­łem pewien eks­pe­ry­ment: popro­si­łem moją pacjentkę, by opi­sy­wała każdą sesję tera­peu­tyczną, i ja czy­ni­łem to samo. Potem porów­na­li­śmy nasze opisy i cza­sem trudno było roz­po­znać, że opi­su­jemy tę samą sesję. Róż­niły się nawet nasze opi­nie o tym, co naj­bar­dziej pomo­gło. Moje uczone, wyra­fi­no­wane inter­pre­ta­cje? Skądże znowu! Nawet ich nie usły­szała! Nato­miast pamię­tała i bar­dzo sobie ceniła moje przy­pad­kowe, oso­bi­ste, cie­płe uwagi, któ­rymi chcia­łem ją wes­przeć lub dodać jej otu­chy.

Przy takich oka­zjach tęsk­nimy cza­sem za obiek­tywną, nie­pod­wa­żalną rze­czy­wi­sto­ścią, za jakimś ofi­cjal­nym, jasnym spra­woz­da­niem z tera­pii. Nie­po­ko­jąca jest świa­do­mość, że tak zwana rze­czy­wi­stość jest ilu­zją, a w naj­lep­szym razie zde­mo­kra­ty­zo­waną per­cep­cją opartą na kon­sen­su­sie wszyst­kich per­cy­pu­ją­cych.”

„Wykro­czyć poza słowa” – tak, to jest tak ważne. Liczyło się to, co zro­bi­łem, nie to, co dekla­ro­wa­łem.

Dwa uśmiechy

„Zasto­so­wa­nie nawet naj­bar­dziej libe­ral­nego sys­temu nazew­nic­twa psy­chia­trycz­nego sta­nowi pogwał­ce­nie jeste­stwa dru­giego czło­wieka. Jeśli wie­rzymy, że ludzi można ująć w kate­go­rie, i postrze­gamy ich przez pry­zmat pew­nych kla­sy­fi­ka­cji, ni­gdy nie dostrze­żemy ani nie doce­nimy tych waż­nych czę­ści osoby, które poza nie wykra­czają.

Jed­nym z warun­ków dobrego związku z dru­gim czło­wie­kiem jest zało­że­nie, że ni­gdy nie będzie go można w pełni poznać. Gdy­bym był zmu­szony „przy­kleić” Marie jakąś ofi­cjalną, dia­gno­styczną ety­kietką, wybrał­bym odpo­wied­nie for­mułki z DSM–IIIR (aktu­alny, psy­chia­tryczny pod­ręcz­nik dia­gno­styki i sta­ty­styki zabu­rzeń psy­chicz­nych⁹) i uło­żył­bym je w pro­fe­sjo­nal­nie brzmiącą, sze­ścio­osiową dia­gnozę. Wiem jed­nak, że mia­łaby ona nie­wiele wspól­nego z żywą Marie – Marie, która zawsze mnie zadzi­wiała, zawsze wymy­kała się memu poj­mo­wa­niu – Marie Dwóch Uśmie­chów.”