Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości
Max Blecher
„Dlaczego miałoby mnie boleć? Nie boli wcale – powiedział i ponownie usiadł na ławce, by dalej czytać. Istniała zatem kategoria rzeczy na świecie, do których których nie dane mi było przynależeć, beztroskie pajace mechaniczne, krzepcy chłopcy, których nigdy nie boli głowa. Dookoła mnie, pośród drzew, w świetle słońca, płynął żywy i rozległy prąd, pełen życia i czystości. Mnie było pisane pozostać na zawsze na jego krawędzi, przepełniony ciemnościami i słabościami omdlenia.”
Max Blecher Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości, Wydawnictwo Pogranicze, rok wydania 2013.
Poprzednia książka Maxa Blechera, jaką czytałam „Zabliźnione serca” została wydana przez WAB, seria Nowy Kanon. Z niej pochodzi poniższy fragment życiorysu z przedmowy autorstwa Rolanda Chojnackiego:
„Max Blecher urodził się 8 września 1909 roku w prowincjonalnym miasteczku Botoszany (Botoșani), w północnej części rumuńskiej Mołdawii (…)przyszedł na świat w zamożnej rodzinie żydowskiej, ojciec był właścicielem fabryki szkła i porcelany. (…) Max skończy liceum, po którym, jak przystało na uzdolnione dziecko z zamożnej rodziny, zostanie wysłany do Paryża na studia medyczne. Nie będzie mu jednak dane zbyt długo cieszyć się beztroskim życiem studenta. Już w 1928 roku, czyli gdy Blecher ma zaledwie dziewiętnaście lat, zostaje u niego zdiagnozowana choroba Potta (tzw. gruźlica kręgosłupa), jedna z najbardziej niebezpiecznych i niezwykle bolesnych chorób zakaźnych. Tkanki kostne, w tym wypadku kręgi, są po kolei atakowane przez bakterie. Gorączka i ostre bóle kości paraliżują chorego. Max Blecher będzie się zmagał z chorobą przez blisko dziesięć lat. Umrze w cierpieniach 31 maja 1938 roku. Zanim jednak do tego dojdzie, odwiedzi znane sanatoria Europy: francuskie Berck-sur-Mer, szwajcarskie Leysin i rumuńskie Techirghiol. Choroba zniszczy go jako człowieka, ale uczyni z niego pisarza. Jednego, dodajmy, z najlepszych pisarzy języka rumuńskiego.(…) Blecher miał kiedyś powiedzieć, że w ciągu roku chory jest w stanie wykrzesać z siebie tyle energii, ile trzeba, by podbić imperium. Cierpienie jest u niego immanentną częścią ludzkiego bytu. Podobnie jak u egzystencjalistów, u rumuńskiego pisarza także cierpienie nie może zostać „zniesione”, nie może zostać „pokonane”, stanowi integralną składową losu człowieka. Tak jest również z bohaterami jego powieści, którzy dodatkowo zdają się znacznie bardziej autentyczni w nieszczęściu niż w szczęściu. Cierpią autentycznie, a momenty szczęścia przeżywają w sposób groteskowy. Cierpienie jako niekończąca się transcendentna pokusa to motyw, który zbliża Blechera do innego wielkiego Rumuna – Emila Ciorana.„
Kto mnie obudzi?
„Miotam się teraz w rzeczywistości, krzyczę, błagam, by ktoś mnie obudził, bym obudził się w innym życiu, moim prawdziwym życiu.”
Konsumpcja życia
W bliskiej nierzeczywistości Maxa Blechera natkniemy się na świat przedmiotów, które przewijały się w pamięci bez końca, zastygłe w czasie wspomnienia z dzieciństwa, tzw. kryzysy dzieciństwa, omdlenia czy pierwsze doświadczenia seksualne, które opisane są w niezwykle ciekawy sposób. Język jakim posługuje się autor pełen jest przenośni i oryginalnych porównań, uderzająca jest realność niektórych scen, zwłaszcza ta z mycia ciała dziadka. To niczym nie otulona, brutalna rzeczywistość.
Świat o jakim pisze autor wypełniony jest zakurzonymi wspomnieniami, pomiędzy którymi niczym mgła snuje się monotonna i szara rzeczywistość, czas przytłacza swą gęstością, a powietrze jest zbyt rzadkie by mogło utrzymać chybotliwą postać wypełnioną bólem. Surowa materia (…) trzymała mnie zawsze, zamkniętego w więzieniu, które rozbijało się boleśnie o jej ściany i utrwalało we mnie, bezsensownie, dziwaczną przygodę bycia człowiekiem.
Wspomnienia o strychu dziadka, okiennych pojazdach, dzięki którym można by było zwiedzać świat, tak niedostępny dla człowieka przykutego do łóżka zdają się przeplatać z koszmarami nieustannie targającymi umysł wycieńczonego chorobą organizmu, niczym huragan sieją spustoszenie. Tamto życie, pośród zdrowych zdaje się jedynie mglistym wspomnieniem, tak nierzeczywistym, że trudno wyobrazić sobie, że kiedykolwiek istniało. Widziałem dobrze ludzi z mojego otoczenia, dostrzegałem wyraźnie bezsensowność i znudzenie, z jakim konsumowali swoje życie. Jak to jest widzieć cudze życie?
Normalne życie
W 2018 wydawnictwo Książkowe Klimaty wydało Rozświetlona Jama. Dzienniki sanatoryjne Maxa Blechera. (aktualizacja 2018)
Nie mam pewności, którą z książek autor napisał wcześniej, czy Zabliźnione serca – wydane w 1937, czy Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości wydane w 1936 roku. Szkoda, że nie wydano po polsku tomiku poezji Maxa Blechera Przeźroczyste ciało.
W kwietniu 2025 wydawnictwo Piw planuje wydać Dzieła zebrane Max Blecher. (aktualizacja 2025)
Poniżej fragment z książki Serge Fauchereau Fantazmatyczny świat Brunona Schulza, w którym autor poświęca uwagę Maksowi Blecherowi oraz jego twórczości. Pisze o podobieństwach łączących tych wybitnych pisarzy, a wynikających z podobnych korzeni oraz okresu w jakim tworzyli.
„Z literackiego sąsiedztwa Kafki trzeba wspomnieć nawiasem autora, którego dzieła Schulz nie mógł poznać, a który go niekiedy przypomina, jak brat: Rumuna Maksa Blechera (1909–1938). Mają podobne korzenie, ponieważ obydwaj urodzili się w małomiasteczkowej rodzinie żydowskich kupców (Blecher w Roman we wschodniej Rumunii), różnią się jednak ich losy, choć oba dramatyczne. (…) W 1936 roku ukaże się jego arcydzieło, Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości, w 1937 – Zabliźnione serca, pośmiertnie zaś – Rozświetlona nora. Tonacja jego pierwszej książki przypomina tę ze Sklepów cynamonowych. Niepewne granice między tym, co rzeczywiste, i tym, co fantazmatyczne, obejmują świat sklepików, broszur reklamowych, dziecięcych zabaw i bud jarmarcznych. Spotykamy tam niezwykłe postaci, przede wszystkim prowokujące kobiety i nastoletniego narratora opętanego seksem, co tłumaczy fascynację kobiecymi nogami, pończochami i podwiązkami, jak również obecność kilku schulzowskich scen i sytuacji: „Klara była spokojna i kapryśna; miała gwałtowny sposób prowokowania mnie i rodzaj psiej radości, gdy widziała, że cierpię – radość, która zawsze poprzedzała akt seksualny i stanowiła jego część”. Scena ta – co nie bez znaczenia – dzieje się w sklepie z maszynami do szycia. Fetyszyzm i masochizm są tu przejściowe i uzasadnia je tylko młody wiek narratora, u Schulza tymczasem mają one charakter fundamentalny. W Zdarzeniach w bliskiej nierzeczywistości istotniejszą rolę odegrają manekiny i figury woskowe, do których będziemy mieli okazję powrócić.”
W innym fragmencie Serge Fauchereau Fantazmatyczny świat Brunona Schulza przeczytamy o osobliwych gabinetach figur woskowych, które wzbudzały spore zainteresowanie, jedynie siedemnaście lat dzieliło narodziny Maxa Blechera od Brunona Schulza:
„Wystawione na stałe w Muzeum Grévin czy obnoszone po jarmarkach, gabinety figur woskowych były bardzo powszechne i karmiły fantazmaty wielu młodych głów. Na początku wieku Meyrink publikuje Gabinet figur woskowych (1907), na którego podstawie w 1924 roku powstanie słynny film Paula Leniego, przedstawiający w formie scenek sensacyjne epizody z życia sułtana Haruna ar-Raszida, cara Iwana Groźnego i Kuby Rozpruwacza, co znacznie przyczyniło się do kolejnego wzrostu zainteresowania muzeami figur woskowych. Figury woskowe – w odróżnieniu od zwykłych manekinów – wywołują wrażenie déjà vu, ponieważ roszczą sobie pretensje do maksymalnego realizmu, i to w kopii, która nie może nas zwieść. To właśnie ta drobna niedoskonałość w połączeniu z bezruchem czyni je niepokojącymi, wywołując najpierw „prawdziwy postrach” Blechera, który doskonale zanalizował przewrót, jaki dokonuje się wówczas w głowie dziecka: „Był to rodzaj strachu przemieszanego z mglistą przyjemnością i poniekąd z tym dziwnym uczuciem, które miewa czasami każdy z nas, że żył już kiedyś w podobnej scenerii. […] W ponurym świetle lampek karbidowych czułem, że naprawdę przeżywam swoje życie w jedyny i niepowtarzalny sposób. […] W panoptikum, i tylko tam, nie istniała żadna sprzeczność między tym, co robiłem, i tym, co się działo. Woskowe postaci były jedyną autentyczną rzeczą na świecie, tylko one ostentacyjnie falsyfikowały życie, stanowiąc część, za sprawą ich dziwnego i sztucznego bezruchu, prawdziwego obrazu świata. Mundur podziurawiony kulami i splamiony krwią jakiegoś austriackiego arcyksięcia, o smutnej i żółtej twarzy, był o wiele bardziej tragiczny niż jakakolwiek realna śmierć”.”
